مهاجم شانه دار، خزر را تهدید میکند

این در حالی­ست که تحقیقات درباره­ی نحوه­ی مبارزه با این جانور مهاجم دو سال پیش با حضور پژوهشگران کشورهای ساحلی خزر و کارشناسان بین المللی در موسسه مطالعات شیلات ایران انجام شده و نمایندگان کشورهای ساحلی خزر با آن موافقت کرده­اند.

قرار بود بعد از توافق سران کشورهای حاشیه­ی خزر، مبارزه با این جانور مهاجم آغاز شود، ولی اکنون به درستی مشخص نیست به چه دلیل پنج کشور حاشیه­ی خزر نتوانسته­اند در این زمینه توافق کنند.

«عباسعلی مطلبی»، رییس موسسه تحقیقات شیلات ایران درباره­ی علت عدم شروع مبارزه با این جانور گفته است: «دریای خزر بین پنج کشور ساحلی مشترک است و این گونه اقدامات باید با هماهنگی همه­ی کشورها باشد.»

به گفته­ی مطلبی تنها راه مبارزه با این مهاجم، مبارزه بیولوژیک است و تا پایان سال مشکل شانه­دار مهاجم رفع خواهد شد.

البته برخی از کارشناسان بر این باورند که دوره­ی مبارزه با این جانور از پنج سال کمتر نخواهد بود و بعد از آن نیز چند سالی وقت لازمست تا وضع به حالت سابق باز گردد.

شانه دار مهاجم

این جانور مهاجم که با بر هم زدن تعادل چرخه­ی زندگی در خزر، باعث کاهش شدید ماهی کیلکا شده و حیات ماهیان خاویاری را به خطر انداخته، به گفته­ی کارشناسان از حدود ده سال پیش وارد خزر شده است.

این جانور ژله مانند و شفاف که به شانه‌دار مهاجم معروف شده است (Mnemiopsis leidyi) با مصرف پلانکتون­ها که غذای اصلی کیلکا است، جمعیت ماهی کیلکا را به شدت کاهش داده است.

اندازه­ی این جانور بیشتر از 5 میلی­متر و حداکثر 6 سانتی­مترست اما تعداد زیاد آن­ها به خصوص در فصل گرما شرایط را برای زندگی جانوران کوچک خزر سخت کرده است.

شانه دار مهاجم (M.leidyi) که به احتمال زیاد ازطریق توازن آب کشتی­ها یا کانال ولگا – دن یا هر دو وارد خزر شده، آن قدر از پلانکتون­ها خورده که کیلکاها گرسنه مانده و از تعدادشان کاسته شده است.

بر اساس آمارهای منتشر شده، تولید ماهیان کیلکا که در سال 1378 به 95 هزارتن در سال رسیده بود، اکنون به کمتر از 20 هزار تن رسیده است.

بر اساس گزارش­های موسسه تحقیقات شیلات، این جانور پیش از این در سال 1982 (1361) اکوسیستم دریای سیاه را برهم زده بود و بعدها در دریای آزوف خسارات فراوانی به جانداران دریایی وارد کرده بود.

ایران در سال 1380 برای مبارزه با این جانور، کمیته ملی نظارت بر مبارزه با شانه دار دریای خزر را تشکیل داد و گزارشی از پژوهش های انجام شده را به اجلاس برنامه­ی محیط زیست دریای خزر ارایه کرد که با حضور کشورهای حاشیه­ی دریای خزر در باکو پایتخت آذربایجان تشکیل شده بود.

در این گزارش پژوهشگران ایرانی به این نتیجه رسیده بودند که Beroe Ovata تنها شانه­داری­ست که می­تواند با شانه­دار مهاجم (M.leidyi) مبارزه کند؛ زیرا قبلاً در دریای سیاه و آزوف امتحان خود را پس داده بود.

در دریای سیاه و آزوف B.Ovata که همراه رقیب خود وارد آنجا شده بود، توانست با مصرف شانه­دار (M.leidyi) در مدت چند سال اکوسیستم را به حالت طبیعی برگرداند.

تولید مثل

سئوال اینجاست که چرا در خزر چنین اتفاقی به طور طبیعی نیفتاد. کارشناسان می گویند: «آب رودخانه ولگا که بخش عمده آب خزر را تامین می کند، شیرین است و B.Ovata که نسبت به آب شیرین حساس است، نمی­تواند در آن زندگی کند. در حالی که شانه­دار M.leidyi خود را با آب شیرین تطبیق داده و توانسته در بخش شمالی خزر بدون رقیب به تکثیر بپردازد.

به عقیده کارشناسان، اگر بپذیریم که هر دو شانه­دار از راه ولگا وارد خزر شده­اند، B.Ovata در همان نخستین مراحل ورود بر اثر آب شیرین تلف شده اما M.leidyi توانسته زنده بماند و خود را به بخش جنوبی خزر در سواحل ایران برساند.

سواحل جنوبی خزر عمق بیشتری دارد، آب آن شورتر و دمای آن برای تکثیر مناسب­ترست، به همین دلیل تراکم این شانه­دار در سواحل ایران بسیار بیشتر از کشورهای دیگر حاشیه خزرست.

این جانور دو جنسی­ست (هم نر و هم ماده) و به سرعت تکثیر می­شود، یعنی می­تواند هر هفته 6000 تخم بگذارد. این تخم­ها در عرض دو هفته به شانه­دار بالغ تبدیل می­شوند و به نوبه­ی خود تولیدمثل می­کنند.

کیلکا ماهیان اولین قربانی این جانور هستند. اما فوک­ها و برخی گونه­های ماهیان خاویاری که از کیلکا تغذیه می کنند، نیز در معرض خطر قرار دارند.

تحقیقات اولیه نشان می­دهد با کاهش کیلکا ماهیان، نرخ رشد و نرخ چاقی ماهیان خاویاری نیز کاهش یافته است.

نحوه مبارزه

دو سال پیش بعد از ارایه­ی نتایج پژوهش­ها درباره­ی نحوه­ی مبارزه با این جانور مهاجم و توافق کشورهای ساحلی در زمینه­ی پیوند زدن شانه­دار B.Ovata، ایران ماموریت یافت تا اثرات احتمالی این کار را مورد بررسی قرار دهد.

با این هدف یک تیم پژوهشی بین المللی مرکب از شش نفر از دانشمندان و کارشناسان ترکیه، روسیه، اکراین و 20 نفر از کارشناسان ایرانی به مطالعات مشترک پرداختند.

در همین زمینه آزمایشگاهی نیز در ترکیه که در مبارزه با شانه­دار مهاجم تجربیاتی داشت، تجهیز و مقداری از آب خزر به آنجا منتقل شد تا دانشمندان در مورد تکثیر B.Ovata تحقیق کنند.

این تیم پژوهشی سرانجام به این نتیجه رسید که برای نجات آبزیان خزر باید از B.Ovata کمک گرفت و با انتقال آن به دریای خزر مشکل را حل کرد.

قرار بود برای انتقال B.Ovata از دریای سیاه به خزر این جانور صید شود و با ظرف­های ده لیتری به وسیله­ی هواپیما، به دریای خزر منتقل شود.

با تهیه­ی گزارش پژوهشگران، نمایندگان کشورهای حاشیه­ی خزر پیوند B.Ovata به دریای خزر را تایید کرده بودند و قرار بود با توافق نهایی سران کشورهای ساحلی این پیوند انجام شود؛ اما به نظر می­رسد کار در همین مرحله متوقف مانده است.

به عقیده کارشناسان، ایران باید هر چه زودتر با رایزنی گسترده، همسایگان خود را برای رهاسازی رقیب این شانه­دار متقاعد کرده، جلوی خسارت بیشتر به ذخایر دریای خزر را بگیرد.

کاوه امیدوار – تارنمای بی­بی­سی فارسی