بیماری های رایج در برنج

  برنج بدلیل مصرف بالای آن در سراسر دنیا  و بخصوص در ایران ،کانون توجه بهداشتی کشاورزی را به خود اختصاص داده است لذا قرار دداه است لذا شناخت و آگاهی ازبیماری هایی که در معرض این محصول با ارزش قرار دارند کمک شایانی در پروسه تولید بهداشتی آن به محققان خواهد کرد. در ذیل به چند بیماری شاخص در برنج اشاره میکنیم

بیماری های قارچی :

بیماری های قارچی اصولاً منشاء خارجی دارند . ساده ترین نوع باور پذیری این بیماری این است که مسیلیوم یا اسکلروت یک نوع قارچ به بوته برنج و یا گیاه دیگر حمله می کند . از جمله بیماری های  قارچی برنج که بسیار هم خطرناک هستند ، بیماری های بلاست و شیت بلایت و لکه قهوه ای هستند .  شناسایی این بیماری بر روی اندام برنج سخت است . زیرا تا زمان انشعابات کلی لکه های سوخته قهوه ای بر روی برگها تقریباً شکل هم هستند و کشاورز یا مهندس کشاورزی که میکروسکوب با خود ندارد تا تفاوت لکه های دوکی کوچک و لکه های دایره ای را تشخیص دهد . لذا وقتی متوجه آسیب می شود که لکه ها بزرگترند و آن وقت هم برای درمان آنها  ، سموم قارچ کش تجویز می شود  .

در حالی که نان ذرات اکسید اهن و روی ضمن شناسایی به موقع این بیماری ها ، بلافاصله نسبت به انهدام آنها و پاره کردن مسیلیومها و اسکروتها اقدام می کنند . یعنی در همان نطفه امکان تولید و گسترش را از قارچها می گیرند . طی تحقیقاتی که کارشناسان چینی در سازمان تحقیقات بین المللی برنج دنیا IRRI انجام دادند ، نشان می دهد این نانو ذرات می توانند آینده ای خوش  سالم برای تولید برنج سالم به آدمی هدیه نمایند. یعنی این مواد ریز اصولاً در بدن گیاه ساختار شکن می شوند .و بصورت هدفمند قارچ مورد نظر را هدف قرار می دهندو تجزیه می کنند. یعنی محیط را برای تولید و تکثیر قارچها نامناسب می کنند .

تحقیقات در این زمینه هنوز توسّط پتولوژیستهای گیاهی موسسات بزرگ دنیا از جمله ایری و حتی مرکز تحقیقات برنج کشورنیز ادامه دارد . لذا می توان به آینده خوشبین بود که برای همیشه  از شرّ چیزی به نام بیماری بلاست و شیت بلایت و پوسیدگی طوقه و پوسیدگی ساقه برنج که از بیماری های قارچی است ، خلاص خواهیم شد . وتولید برنج در چرخه اقتصاد ایران و کشورهای جهان جایگاه واقعی خود را پیدا خواهد کرد .

اگرچه این تحقیقات هنوز ادامه دارد و به نتیجه ثابتی نرسیده است ولی بسیاری از کشورهای دنیا در مزرعه های آموزشی شان در حال پرورش برنج با کاربری فنآوری نانو جهت  کاربردی کردن این علم در زراعت برنج استفاده می کنند . و طبعاً هر کشوری که در این امر و در هر علمی پیشگام باشد حق فروش معنوی دانش خود را دارد و اصل دانش خود را به منزله فرمول موفقیّت هرگز به هیچ کسی لو نخواهد داد . لذا شایسته است که ما نیز از این دایره توسعه و پیشرفت و فردای صادرات علمی به جای صادرات محصول عقب نمانیم . چرا که هم دانش آن را داریم و توانایی مان ستودنی است . بشرطی که سازمانهای مربوطه مشکلاتی برای بخش دانشگاهی و تحقیقاتی کشور براساس ندانم کاری های شان درست نکنند .

بیماری های میکروبی :

بیماری های میکروبی برنج از دو منشاء هستند

 منشاء داخلی و منشاء خارجی ! گاه ممکن است میکروب به وسیله حشره ای ناقل وارد سیستم بدن گیاه شودو یا به وسیله شیره های خام وارد سلول شده و ایجاد بیماری نماید و گاه ممکن است در اثر آسیب دیدن بافتی از گیاه در محل آسیب به دلیل تجمیع مواد قندی عامل میکروب هم نفوذ کند و آن بافت را به کل بیمار نماید . بیماری لکه قهوای برنج یکی از بیماری های میکروبی زراعت برنج است . این بیماری دارای همان شناسه های بیماری قارچی از جمله علایم زرد رنگ بر روی برگها است . در روال معمول برای مبارزه با این بیماری از سموم سیستمیک مانند دیازینون استفاده می کنند که بطور متوسّط نتایج خوبی دارد  ولی عالی نیست . امّا شناسایی شان نیز برای گروهع تحقیق سخت تر از درمانش است . نانو تکنولوژی با کاربرد حسگراهایی در ابعاد نانو و یا نانو ذرات دارای دوربین ، ضمن گزارش بیماری ها نوع باکتری یا باسیل را نیز در معرض دید می گذارد . تا کارشناسان بهتر نسبت به مطالعه آن بپردازند .

دامنه این تحقیقات هنوز ادامه دارد و در کشور ما نیز برخی از دانشجویان دوره دکترای کشاورزی و نانو مواد در این شاخه ها مشغول مطالعه هستند . مراکز تحقیقاتی نظیر مرکز بیوتکنولوژی و ستاد نانوفن آوری کشور در این مورد بخصوص تلاش بیشتری دارند . هرچند مرکز تحقیقات برنج نیز به واسطه برخی نیروهای عضو هیأت علمی اش مشغول تحقیق و پژوهش در این موضوع بخصوص هستند . این مطالعات دورنمای خوبی را برای ادامه این علم در ایران نشان می دهند.

بیماری های ویروسی و نماتدی :

بیماری های ویروسی در زراعت برنج تا کنون فقط یک منشاء داشته و آن هم اکثراً توسّط حشرات بخصوص از طریق زنجرک بوده است . بیماری کوتولگی ویروسی  یکی از انواع بیماری های برنج می باشد که توسّط زنجرکی به نام Laodelphax striatellus به گیاه برنج منتقل می شود .

شناخت بیماریهای ویروسی بسیار سخت است . چون تستهای الایزا برای نیاز تشخیص دارد و به دلیل ریز بودن زیاد آن قابل مشاهده با میکروسکوبهای معمولی نیز نیست . باید از میکروسکوپ الکترونی استفاده نمود . یا میکروسکوبهایی که درشت نمایی زاید الوصفی دارند.

به هر حال ویروس تا چندی پیش هیچ درمانی نداشت . و طریقه شناخت آن نیز بسیار سخت بود. امّا با ورود دانش نانو تکنولوژی به عرصه گیاه شناسی و زراعت برنج ، این بیماری ها توسّط نانو حسگرها مشاهده و گزارش می شوند . و حتی با امکانات فیلمبرداری از نحوه تقسیمات سلولی آنها و سرعت تقسیم شان نیز فیلمبرداری می کنند . لذا برای شناخت ویروس و حتی مبارزه با آن در انسان و حیوان نیز مهم هستند .

شایسته است بدانیم که تنها راه مبارزه با ویروس ایدز و تنها واکسن ایدز که در حال حاضر در اروپا ساخته شده از همین فنآوری استفاده شده است

بیماری های تحمّل ناپذیری مواد :

با استفاده زیاد و زیاده روی از علفکشها مختلف در زراعت برنج خواستگاه بیماری شبه فیزیولوژیک وشبه ویروسی به نام کوتولگی برنج در گیلان رخ دادکه این بیماری ویروسی نیست ولی فیزیولوژیک فیزیولوژیک هم نیست. چون موادی نظیر گوگود که در بوتاکلر و سایر علفکشها وجود دارند ، می توانند با ترکیبات گیاهی به عنوان یک بازدارنده رشد محسوب شوند .

هنوز مکانیسم دقیق این بیماری کاملاً مشخص نشده و مراکز تحقیقاتی از جمله مرکز تحقیقات برنج کشور در حال مطالعه این بیماری است ولی آنچه که مهم است این است که گیاه برنج تحمّل این همه مواد و ترکیبات شیمیایی گوناگون را ندارد و به نوعی حساسیّت دچار شده است . رفتار گیاه برنج در آدمی هم رواج دارد . بسیاری از کسانی که داروهای مشابه و موازی مانند دیکلوفناک و استامینوفن استفاده می کنند ، ناگاه دچار حساسیّت شدید بدنی می شوند .

این شخص ممکن است دهها سال این داروها را همزمان می خورده ولی وقتی دز آن در خون به درجه سمیّت رسید حتی ممکن است موجب مرگ انسان شود . گیاه برنج نیز سالیان سال از سموم غیر متعارف تا متعارف و علف کشهای مختلف استفاده می کند و زمین کشاورزی سرشار از بازمانده های ترکیبات شیمیایی سالهای پیش است که برخی از آنها به دلیل ماهیت محلول در چربی هرگز با آب شستشو نمی شوند . لذا ضمن بیمار کردن اکوسیستم منطقه و آسیب رساندن به محیط زیست حشرات و جانوران مفید ، سلامت محصول را نیز تهدید می کنند.