در این میان خانم های خانه دار خراسانی در پختن نذریها و برپایی مراسم عزاداری پیشگامند و پس از برگزاری مراسم روضه خوانی با پختن نذریهایی در دیگ های کوچک که بیشتر شامل دیگچه، شله زرد یا آش رشته می شود عزاداران را میهمان سفره کوچکی که پهن کرده اند می کنند.
دیگچه
خانم های خانه دار در طبخ دیگچه مشهدی دست توانایی دارند و از چند روز قبل با کمک همسایه ها آماده پختن این غذا که ویژه ایام محرم است می شوند.
مریم حسینی که در پخت دیگچه مهارت دارد می گوید: صاحبخانه در پخت این غذای سنتی بیشتر از خانم هایی که تجربه بیشتری دارند کمک می گیرد.
او بیان می کند: برای پخت این غذا هر یک از اهالی یک کدام از موادی را که برای تهیه آن لازم است از خانه خویش می آورند و بعد همه با قرار گرفتن بر دور دیگ بزرگ با ریختن برنج و آب در دیگ و با فرستادن صلوات و خواندن زیارت شروع به طبخ این غذا می کنند.
حسینی می گوید: پس از ریختن برنج و آب عده ای دیگر از خانم ها شیر و گلاب و پودر هل را در دیگ می ریزند و با ذکر دعا و ادعیه با هم زدن غذا برآورده شدن حاجت خود را از خدا و امام حسین می خواهند.
وی بیان می کند: برای طبخ این غذای سنتی پس از ریختن روغن و شکر می گذاریم تا کمی بجوشد و بعد آنرا مانند برنج به مدت نیم ساعت دم کرده و در این مدت خانم ها شروع به خواندن زیارت عاشورا و عزاداری برای شهدای کربلا می کنند.
وی عنوان می کند: خانم ها بعد از آماده شدن روی این غذا را با پسته کوبیده تزئین و از عزاداران با دیگچه، چای و خرما پذیرایی می کنند.
شله زرد
با فرارسیدن عاشورا عده زیادی از بانوان مشهدی نیز با پخت شله زرد که مواد اولیه آن شامل برنج، زعفران، شکر، گلاب و خلال بادام است ادای نذر می کنند و با ریختن شله زرد در داخل ظروف یکبار مصرف مسئولیت توزیع آن را به کودکان می سپارند تا آنان با کوبیدن بر در خانه های اهل محل عطر شله زردی نذری را در فضای محل پراکنده کنند.
آبگوشت بزباش
آبگوشت بزباش نیز غذای دیگری است که مردان اهالی خراسان با طبخ آن در هیئات مذهبی بعد از برگزاری مراسم سینه زنی و زنجیر زنی برای نهار ظهر میهمانان امام حسین تدارک می بینند.
این غذا بیشترین طرفدار را در میان مردان به خود اختصاص داده و تنها به سفره خانواده های ایرانی خلاصه نمی شود بلکه این غذا ازجمله خوراک های آیینی ایرانیان محسوب می شود.
از دیرباز تاکنون آبگوشت در مراسم مردم ایران ازجمله عزا مهمان سفره ها بوده و با همکاری همه بساط آبگوشت عزا بار گذاشته می شود و به این ترتیب تمام شرکت کنندگان در مراسم عزاداری اطعام داده می شوند.
در این غذا حبوبات، سیب زمینی، سبزی مرزه و گوشت ریخته می شود، "آبگوشت حسینی" از دیرباز در مراسم ایام ماه محرم پخته می شده و از طریق مردم و افرادی که نذر داشتند به هیات های عزاداری اهدا می شد.
در گذشته هیئتهای عزاداری فقط با آب گوشت و تکه ای از گوشت گوسفند و نان برای ترید کردن در آن از عزاداران پذیرایی می کردند و در واقع آبگوشت حسینی گوشت کوبیده نداشت.
خورشت قیمه
خورشت قیمه یکی دیگر از غذاهایی است که در ایام محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا در مساجد سراسر استان طبخ شده و بعد از اقامه نماز ظهر و عصر با بستن درهای مسجد و پهن کردن سفره میان عزاداران حسینی توزیع می شود.
این غذا در دیگ های بزرگ با کمک اهالی محل در مساجد طبخ می شود و یکی از اهالی محل با پاک کردن برنج، لپه و دیگری با خرد کردن پیاز به گونه ای خودش را در ثواب عزاداری سرور و سالار شهیدان سهیم می کند.
در ایام عزاداری امام حسین بسیاری از افراد برای خدمت به عزادارن گوشت، برنج یا حبوبات را برای پختن غذا و توزیع میان مردم نذر می کنند تا گره ای از مشکلاتشان با خادمی در سفره امام حسین باز شود.
در این ماه بساط نذری ها و اطعام ها و بازار کاسه های داغ آش، قیمه های نذری و شعله مشهدی رونق می گیرد و سفره ها پهن و دل ها محرمی می شود.
دیگ شله
در این میان شله مشهدی نیز یکی دیگر ازغذاهایی است که طرفداران آن در میان مردان و پسران بیش از زنان است و در زمان های گذشته این غذا بر روی چوب و هیزم طبخ می شد اما امروزه رستوران ها و آشپزخانه ها نیز در پخت این غذا سهیم شده اند.
برای پخت این غذا هنوز هم در برخی از روستاها و شهرستانهای اطراف دیگ های بزرگ مسی روی اجاق هایی که با آجر و گل محکم شده قرار می گیرد و هیزم های بزرگ زیر دیگ روشن و شعله ور می شود و از صبح زود همه برای کمک حاضر و به بهانه ی نذری دور هم جمع می شوند.
شاید تا زمانی که این غذا حاضر شود دهها نفر با هم زدن دیگ نیت و یا آرزوهای متفاوتی را در زیر لب زمزمه کنند.
برای طبخ شله معمولا از دیگهای مسی بزرگی استفاده می شود که غذای 200 تا 500 نفر را تامین می کند.
پخت شله از دیرباز درمشهد بویژه در ایام دهه پایانی صفر، عاشورا، تاسوعا، سالروز شهادت امام رضا (ع) و اربعین توسط پیر غلامان حسینی متداول بوده است.
طبخ این آش نذری با آداب ورسومی همراه است و علاوه بر مشهد در برخی از روستاهای اطراف این شهر پخت می شود.
مرثیه خوانی
معمولا قبل از پهن شدن سفره نذری، مرثیه خوانی، روضه خوانی، مداحی و سینه زنی با حضور پرشور عزاداران انجام می شود و بعد از آن سر دیگ ها با ذکر صلوات و دود کردن اسپند باز می شود.
غذایی که در این دیگ ها طبخ می شود در میان عزاداران و دسته های سینه زنی که از کوچه ها عبور می کنند توزیع می شود.
غذای نذری امام حسین (ع) طرفداران زیادی دارد و مردم دسته دسته با قابلمه های کوچک و بزرگ در صف منتظر می ایستند تا از این غذا برای بیماران خود ویا برای تبرک بگیرند.
جوانان نیز در این ایام به ویژه در عاشورا و تاسوعا شربت های زعفران و آبلیمو را که مادر در خانه درست کرده بر سر راه هیئت های عزاداری قرار داده و به تشنه لبان حسینی تعارف می کنند تا آنان به یاد لب تشنه سرور و سلار شهیدان نوش کنند.
گزارش: مرضیه صاحبی