دزفول؛ آمادگاه اصلی کشاورزی حفاظتی

 

در ابتدای سفر و پس از پذیرایی توسط دکتر اسلامی زاده رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی صفی‌آباد، مهندس قاسمی نژاد مدیر تولیدات گیاهی استان به‌صورت مختصر به توانایی‌های تولیدات کشاورزی استان خوزستان پرداخت و گفت: این استان با تولید 16 میلیون تن انواع محصولات زراعی و باغی و دام و طیور و شیلات و در مجموع، 14 درصد از کل تولید کشور در این زمینه، از جایگاهی ممتاز در عرصه تولید محصولات کشاورزی کشور برخوردار است.

 

 

در ادامه این بازدید، دکتر سید رضا اشرف زاده در کنار مزرعه‌ای از گندم که باهدف کار تحقیقاتی و به‌صورت حفاظتی کشت‌شده بود به خبرنگاران گفت: این شیوه کاشت از 50 سال پیش در کشورهایی چون آمریکا، آرژانتین، برزیل، کانادا و استرالیا مرسوم بوده است که در حال حاضر میلیون‌ها هکتار محصولات زراعی تحت کشاورزی حفاظتی دارند. در ایران، ما از سال 1386 و به‌صورت جدی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی صفی‌آباد این شیوه کشت را به‌تدریج آغاز کردیم و البته در جلسه‌ای که در معاونت زراعت و تولیدات گیاهی وزارتخانه برای همین موضوع و با پیشنهاد خاک وزری حفاظتی برگزار شد بر موضوع تأکید گردید.

 

دکتر اشرف زاده یادآور شد که این مفهوم بعداً به کشاورزی حفاظتی تغییر یافت و موضوع خاک‌ورزی که به هم زدن خاک و جابجا کردن آن با گاوآهن بود کنار گذاشته شد. دیدگاه کلی در این شیوه کاشت این است که آب‌وخاک در بهترین شرایط ممکن نگهداری شود، به پایداری برسد و کمیت و کیفیتش بهبود یابد. دکتر اشرف زاده گفت: کشاورزی اقتصادی اولین اولویت معاونت زراعت وزارتخانه است و در ادامه تشریح کرد که کشاورزی حفاظتی 3 اصل اساسی دارد:

 

1-    در حد امکان خاک را کمتر به هم بزنیم

 

2-    تا حد امکان بقایای محصول قبلی را بعد از برداشت روی خاک برای محصول بعدی حفظ کنیم، نباید آن‌ها را بسوزانیم و یا زیرخاک ببریم و حداقل 30 درصد بقایا باید روی زمین باقی بماند

 

3-    به‌کارگیری تناوب‌هایی که انتفاع کشاورز و زمین را در پی داشته باشد یعنی زمین، پیوسته زیر کشت گندم یا ذرت نرود و درعین‌حال تناوب کشت، موجب سود بیشتر برای کشاورز باشد

 

 

دکتر اشرف زاده گفت: در یک‌کلام باید گفت در کشاورزی زراعتی علوم زراعی گذشته را باید کنار گذاشت زیرا دیدگاه قدیم بر این باور بود که هر چه خاک را زیرورو کنیم و به هم بزنیم بهتر خواهد بود ولی در کشاورزی حفاظتی، انواع گاوآهن هیچ جایگاهی ندارد.

 

وی یادآور شد: نه‌تنها گاوآهن نباید استفاده شود، حتی دیسک‌های یک‌طرفه و دوطرفه هم باید در این نوع کشت حذف شود.

 

خبرنگار ما در مورد استفاده از «چیزل» در زمین‌های سخت و سنگلاخی سؤال کرد که دکتر اشرف زاده گفت: حسب مورد می‌توان از «چیزل» استفاده کرد.

 

وی تأکید کرد: سوختن بقایا و زیرخاک کردن آن‌ها ممنوع است، باید بقایا برای تجزیه به مواد آلی و تقویت هوموس که شاه‌کلید افزایش عملکرد محصول است بر سطح خاک باقی بمانند.

 

دکتر اشرف زاده گفت: معجزه‌ای که در استان خوزستان به‌عنوان اقلیمی گرم با رطوبت بالا اتفاق افتاد افزایش ضریب ماده آلی چندین برابر نسبت به کشورهای اروپایی است که خاک سرد دارند و درحالی‌که 90 درصد کشاورزی حفاظتی دنیا در اراضی دیم هست ما توانستیم این شیوه کشت را در اراضی آبی به کار ببریم و نتیجه خوبی بگیریم، چنانچه اینجا اولین «هاپ» کشت آبی کشور در عرصه کشاورزی حفاظتی است.

 

وی یادآور شد: آنچه از این شیوه انتظار داریم بهبود کمیت و کیفیت محصول و افزایش آن است.

 

دکتر اشرف زاده در پاسخ سؤال خبرنگار ما که «آیا این تنوع کشت، مقرون‌به‌صرفه تر از کشت به شیوه قدیم است و برای صنایع و تجهیزات و ادوات کشاورزی چه اتفاقی خواهد افتاد»، گفت: دلایل علمی، تجربی و تحقیقاتی بسیاری داریم که این نوع کشاورزی در جمع‌بندی نهایی برای کشاورزان و کشاورزی مملکت مقرون‌به‌صرفه است و رویکرد سازندگان ادوات و ماشین‌های کشاورزی نیز باید با این تحول که در ساختار چشم‌انداز 1404 هم مورد تأکید قرارگرفته است در عرصه ساخت تغییر کند.

 

دکتر اشرف زاده با اشاره به 8 هکتار کشت گندم به شیوه حفاظتی که به سرسبزی و یکدستی قابل‌توجهی رسیده بود به مزایای متعدد دیگر در عرصه کشت حفاظتی اشاره کرد و انواع کاشت محصولات زراعی با این شیوه را که در موسسه تحقیقات صفی‌آباد با همکاری سیمیت در قالب یک قرارداد 6 ساله میان وزارت جهاد کشاورزی و این موسسه انجام‌شده بود را برشمرد.

 

 

بازدید جالب و ارزشمند دیگری که در این سفر یک‌روزه برای خبرنگاران فراهم شد، بازدید از مزرعه‌ای بود که زیر نظر دکتر «طیب غفاری»، به نژاد گر غلات، اداره می‌شد و در شرایطی انجام گرفت که ایشان مشغول فعالیت‌های به نژادی گندم بودند. دکتر غفاری در حین اجرای عملیات و مراحل کاری برای تولید بذر گندم، به سه نوع گندم در دنیا با عناوین گندم بهاره، زمستانه و فکولتاتیو (بینابین زمستانه - بهاره)، اشاره کرد و گفت: در پروژه مشترک ایران و سیمیت در سه اقلیم متفاوت روی گندم بهاره، زمستانۀ آبی و زمستانۀ دیم فعالیت می‌کنیم.

 

وی در ادامه گفتگو با خبرنگاران ضمن تشریح فعالیت به زراعی گفت: در مراحل علمی افزایش تولید سه مرحله عمده تعریف می‌شود: یکی به نژادی یا اصلاح نبات، دوم به زراعی یعنی چگونه مزرعه را مدیریت کنیم که محصول بهتری داشته باشیم و ظرفیت تولید ژنتیک را در عرصه ببینیم و سوم بحث بذر است.

 

وی تأکید کرد: کار به نژادی اگر کامل انجام شود اما بذر خالص و کافی در اختیار بهره‌بردار نباشد فایده‌ای ندارد چون همه کارها برای بهبود و افزایش تولید است، پس باید یادآور شد «به نژادی»، «به زراعی» و «تولید بذر» با هم باید برای دست‌یابی به یک کشاورزی اقتصادی مدنظر قرار گیرند و تولید بذر کافی برای بهره‌برداران از ضروری‌ترین اقدامات در این عرصه به شمار می‌رود.

 

دکتر طیب غفاری با نمایش شیوه هیبرید گیری از پایه‌های مادری و پدری گندم گفت: آنچه‌که ما انجام می‌دهیم هیبرید است، این مرحله تا اینکه تبدیل به رقم و بذر شود 12 سال طول می‌کشد اما روش دیگری به نام speed breeding وجود دارد که با استفاده از گلخانه و شرایط کنترل‌شده در استرالیا عمل می‌شود و 6 سال طول می‌کشد.

 

دکتر طیب غفاری فعالیت‌های تولید هیبرید، بذر و ثبت رقم گندم متناسب با اقلیم‌های چهارگانه در ایران را امیدوارکننده و پیشرفته خواند و بر این نکته تأکید کرد که در سایه تعاملات جهانی و همکاری‌های علمی و فنی با «سیمیت»، کشور ما به یکی از مراکز عمده و تعیین‌کننده تولید بذر تبدیل خواهد شد.

 

 

مهندس «مخبر دزفولی» کوشنده‌ای پرتلاش و مدیری برجسته که مسئولیت اداره کشت و صنعت شهید رجایی را بر عهده دارد، در گفتگو با خبرنگاران به جنبه‌های اقتصادی و صرفه‌جویی ارزی حاصل از تلاش متخصصان این کشت و صنعت در مورد بذر هیبرید کلزا اشاره کرد و گفت: بذری که ما تولید می‌کنیم با قیمت تمام‌شده 27 هزار تومان و احتساب 5000 تومان یارانه دولت، 22 هزار تومان در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد حال‌آنکه نوع ضعیف‌تر آن‌که از خارج می‌آید 70 هزار تومان است.

 

مهندس مخبر دزفولی گفت: گذشته از این صرفه‌جویی ارزی، اصولا کشور قادر نیست در این شرایط تنگناهایی که هست کل بذر هیبریدی کلزا را از خارج وارد کند و با توجه به اینکه کلزا یک‌دانه روغنی است و ما به روغن نیاز داریم در چارچوب سیاست‌های وزارتخانه باید بر گسترش تولید بذر هیبرید کلزا تأکید و دامنه کار را گسترده‌تر کنیم.

 

 

مهندس مخبر دزفولی به خبرنگاران اطلاع داد که الآن داریم روی بذر آفتابگردان کار می‌کنیم، هم تولید دان و هم تولید بذر و این اقدام برای اولین بار است که در ایران اتفاق می‌افتد. وی یادآور شد: در این کشت و صنعت بحث صادرات بذر را هم داریم و پایلوت کنجد را نیز شروع کرده‌ایم.

 

 

مهندس مخبر دزفولی به تاریخچه فعالیت تولید بذر کلزا از سال 80 اشاره کرد و گفت: این بذر خیلی گران‌قیمت بود، لذا ما به این نتیجه رسیدیم که دانش تولید بذر کلزا را به داخل کشور انتقال دهیم.

 

وی در تشریح تجارب حاصل‌شده تولید بذر کلزا گفت: این‌یک کار بسیار دقیق است، مثلا ما با اختلاف 35 روز، کشت والد پدری و مادری را انجام می‌دهیم، اول مهرماه کشت گونه مادری را انجام می‌دهیم و 5 آبان ماه گونه پدری را، و والد پدری را هنگام برداشت حذف می‌کنیم، آنچه‌که برداشت می‌کنیم والد مادری است. وی از نقش مؤثر زنبورها در انتقال از پدری به مادری یادکرد و گفت: این موضوع حائز اهمیت است و ما از زنبورداران حمایت می‌کنیم.

 

 

بازدید از موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال قسمت دیگری از سفر پرتراکم یک‌روزه اعزام خبرنگاران به دزفول بود که در نشستی، مهندس جعفر قاسمی رنجبران رئیس این موسسه بابیان تاریخچه فعالیت آن گفت: کنترل کیفی بذر و نهال هر کشوری نشانه پیشرفت کشاورزی آن کشور است و ضروری و اجتناب‌ناپذیر است که کشاورزان بتوانند نهایت استفاده از پتانسیل ارقام بذر و یا نهال را داشته باشند. وی یادآور شد: اگر روند کنترل کیفی بذر و نهال وجود نداشته باشد رقم خالصی که تولید شود طی زمان دچار ناخالصی می‌شود و کشاورزان نمی‌توانند بهره‌برداری مقرون‌به‌صرفه‌ای از کار خود داشته باشند.

 

وی به کلیه کشاورزان توصیه کرد از استفاده مکرر و هرسالۀ بذری که می‌کارند اجتناب کنند زیرا نتیجه مطلوب برای تولید شما حاصل نمی‌شود. مهندس قاسمی رنجبران گفت: وظیفه این موسسه به عنوان نهادی دولتی، حفظ چرخه خلوص ژنتیکی و سلامت بذر برای بهبود وضعیت تولید در کشاورزی کشور است.

 

وی در مورد موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال خوزستان گفت: این واحد استانی بر تولید 70 هزار تن بذر در استان نظارت دارد و برای تولید این مقدار بذر 24 شرکت در سطح استان فعالیت می‌کنند.

 

این موضوع به دلیل تولید مقدار معتنابهی گندم و غلات در استان خوزستان، حائز اهمیت است.

 

 

در ادامه، بازدید خبرنگاران از واحد تولید قارچ با برند تجاری «قارچ دزفول» صورت گرفت.

 

سایتی که در تمام استان های کشور از جمله تهران به عنوان «هِد مارکتینگ» ملاک قیمت‌گذاری در بازارهای عمده و توسط خریداران اصلی است، گرچه نقش واسطه‌هایی که از در کارخانه، قارچ دزفول را به صورت انبوه خریداری می‌کنند، مانند سایر فراورده‌ها و محصولات کشاورزی بسیار است و این موضوع، گله مندی تولید کننده را در پی دارد اما تلاش هایی برای عرضه مستقیم تولیدات این واحد معظم که سالیانه بالغ‌بر 4 هزار و 600 تن قارچ باقیمت رقابتی تولید می کند در جریان است.

 

این واحد که به آخرین تکنولوژی فرایندهای مختلف تولید کمپوست و قارچ کشور هلند مجهز است اقتصادی ترین تولید و قیمت تمام‌شده را دارد و توسط 6 برادر، شانه‌به‌شانه هم به عنوان سرمایه‌گذاران این واحد تولیدی اداره می شود.

 

 

جالب است گفته شود در بدو ورود به این سایت بزرگ تولید قارچ و کمپوست، میزبان ما دکتر اسلامی زاده رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی صفی‌آباد دزفول بود. ایشان در ابتدای سخنانش گفت: اینجا دیگر لباس تحقیقات و کار دولتی را از تن خارج کرده ام و به عنوان یک کارآفرین و سرمایه‌گذار بخش خصوصی با شما همکاران رسانه ای سخن می‌گویم. دکتر اسلامی زاده به خبرنگاران گفت: ما 6 برادر هستیم که هر کدام در کنار کارهای مختلفی که داریم فعالیت سرمایه‌گذاری خود را از سال 84 با تولید قارچ به شیوه ای نه‌چندان مدرن و با ظرفیت 600 تن و به نام «قارچ دزفول» آغاز کردیم، در سال 88 به این نتیجه رسیدیم که نمی‌توان با تکنولوژی های داخلی، تولیدی موفق و مقرون‌به‌صرفه داشت لذا یک برنامه مطالعاتی در کشورهای مختلف را آغاز کردیم و در هلند به عنوان یک کشور صاحب سبک به این نتیجه رسیدیم که با بهترین شرکت سازنده تجهیزات فراوری کمپوست و قارچ همکاری و اقدام به واردات تجهیزات، دستگاه‌ها، ماشین‌ها و دانش فنی آن کنیم.

 

دکتر اسلامی زاده گفت: برای تامین نقدینگی و حمایت‌های مختلف باید مراتب قدردانی خود را از مهندس طهماسبی معاونت باغبانی به جا آوریم که به‌رغم تنگناها، ما را از طریق بانک کشاورزی مورد حمایت قرارداد، ما نیز در انتخاب آخرین استاندارهای تولید قارچ در دنیا دریغ نکردیم.

 

دکتر اسلامی زاده به عنوان متخصص مجموعه قارچ دزفول گفت: تولید قارچ 18 کیلو در یک متر مربع صرفه اقتصادی نداشت، ما تلاش کرده و می‌کنیم به تولید 32 کیلو در متر مربع دست‌یابیم لذا با سرمایه‌گذاری توانستیم 31 سالن را مجهز به آخرین فن‌آوری‌های روز کنیم و این با کمک تسهیلاتی از محل صندوق توسعه ارزی امکان‌پذیر شد.

 

وی یادآور شد که تکنولوژی واردشده کامل است و از 5 فاز فرایند تولید که هم‌اکنون در اروپا انجام می‌شود ما تا 3 فاز آن را داریم و از کاه کلش و پودر سنگ گچ خام که آنالیز می شود، طبق فرمولی که داریم یک‌تن کربن خالص و 20 کیلو نیتروژن خالص از منابع سلولوزی که پس از آنالیز کمپوست فاز 1 به دست می آید که قهوه‌ای روشن است و در ادامه در فاز 2 و 3 کاملا پاستوریزه و با تجهیزات تکمیلی با 60 درجه دما در 8 ساعت به فاصله 2 تا 3 روز حاصل می‌شود. تمام مراحل تحت کنترل آزمایشگاه شیمی است.

 

دکتر اسلامی زاده گفت: ما کمپوست فاز سه رشد یافته را، هم برای کار خودمان استفاده می‌کنیم و هم مازاد آن را به سایر واحدها می‌فروشیم، 320 نفر اشتغال ثابت ایجاد کرده ایم و تولید قارچ ما نیز توسط خریداران عمده از در کارخانه در سراسر کشور توزیع می‌شود. وی گفت: تولید بذر قارچ ما با دقت و دانش روز حاصل می‌شود و از نظر فرایند تولید که در کشور و سایر واحدها 60 روزه است ما 45 روز انجام می‌دهیم و 15 روز جلوتر هستیم و به ازای هر تن کمپوست 8 کیلو بذر قاطی می‌کنیم.

 

 

دکتر اسلامی زاده به هنگام بازدید از سالن ها مختلف توضیحات کامل علمی در اختیار خبرنگاران قرارداد که نشان می داد این واحد تولید قارچ بر اساس دانش روز و بهره‌گیری از تجارب علمی اداره می شود. گفتنی است به هنگام حضور خبرنگاران در دفتر «قارچ دزفول» استاد هلندی که برای آموزش بخش فنی کارخانه در ایران به سر می‌برد در جمع خبرنگاران حاضر شد و به گفتگوی صمیمانه و بدون تکلف با آنان پرداخت و گفت: مردم ایران مهمان‌نواز هستند دزفولی‌ها هم مهربان‌اند و هم بسیار مهمان‌نواز و آرزوی موفقیت برای سرمایه‌گذاران این شرکت کرد.

 

 

در ساعات پایانی روز، خبرنگاران به گفتگو با مهندس طاهری کارآفرینی که با کمترین امکانات بسته‌بندی، با تلاش بسیار و استخدام تعداد قابل توجهی کارگر که غالبا خانم‌ها بودند یک سایت بسته‌بندی صیفی و سبزی با عنوان «اکسین دز» برای کشورهای اطراف و روسیه ایجاد کرده بود و در ابتکاری جالب، اسامی تمامی خبرنگاران رسانه های حاضر را در پلاکاردی نوشته و در محل مصاحبه رسانه ای نصب و به آنان خوش‌آمد گفته بود و برای اولین بار بود که یک واحد تولیدی به‌جای ذکر نام مسئولان بازدیدکننده پلاکاردهایی با ذکر اسمی رسانه ها و خبرگزاری‌ها از جمله دو مجله تخصصی را در بدو ورود نصب می‌کرد. مهندس طاهری طرف روسی خود را نیز به این نشست آورده و بحث در مورد بازار روسیه و محصولات کشاورزی ایران با طرف روسی که مترجم زبده‌ای وی را نیز همراهی می‌کرد بالا گرفت و گفتمان مفیدی در مورد چگونگی نفوذ بیشتر کالاهای ایرانی به روسیه به میان آمد. در این نشست خبری مهندس طاهری از نبود کارتن و لفاف‌های مختلف برای نگهداری چند روزه صیفی سبزی و تره‌بار تا رسیدن به بازارهای هدف در روسیه گلایه کرد و تقاضا کرد که مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی فکری برای این مشکل اصلی و بازدارنده برای صدور صیفی و سبزی بکنند زیرا این عرصه یکی از فعالیت‌های صادراتی ارزآور برای کشور به شمار می‌رود.

 

در جمع‌بندی نهایی باید گفت؛ حوزه گسترش کشاورزی حفاظتی، کشت چغندر پاییزه و به‌کارگیری بذرهای رسمی و نظارت‌شده همچنین صادرات محصولات کشاورزی نیاز مبرم به اطلاع‌رسانی و ترویج دارد و حتما باید در کنار اهداف بلند مدت مورد نظر به‌ویژه کشاورزی حفاظتی ستادی برای فرهنگ‌سازی در میان کشاورزان با ابزارهای مختلف مطبوعاتی و رسانه به وجود آید.