کود ورمی‌کمپوست یا کود آلی از کرم‌های خاکی تولید میشود که برای خاک و گیاهان بسیار مفید است.
این کود دارای آنزیم و ویتامین‌هایی است که به عنوان یک کود آلی غنی شده و مفید برای ساختمان و بهبود عناصر غذایی خاک تولید و مصرف میشود.
جلوگیری از مصرف کوددهی بی‌رویه شیمیایی برای بهینه مصرف کردن کود و حفظ خاک‌های کشاورزی ضروری به نظر می‌رسد.
تولید ورمی‌کمپوست، فناوری استفاده از انواع خاصی از کرم‌های خاکی است که به دلیل داشتن توان رشد و تکثیر بسیار سریع و قابل توجه برای مصرف انواع مواد آلی زائد، این مواد اغلب مزاحم و آلوده کننده محیط را به یک کود آلی و با کیفیت ممتاز تبدیل می‌کنند.
نگرشی نوین در حذف کودهای شیمیایی از سبد کشاورزی
مصرف بی‌رویه کودهای تجارتی (کودهای شیمیایی) به‌منظور افزایش تولیدات کشاورزی به‌ویژه در بخش زراعی، موجب بروز صدمات زیست محیطی و اختلال در حاصلخیزی خاک میشود که افزایش یون‌های نیترات و نیتیت در خاک و آب‌های جاری و زیرزمینی، سفت و قلیایی شدن خاک و کاهش حاصلخیزی آن، طغیان علف‌های هرز و آفات و بیماری‌های گیاهی، کاهش مزه و بوی طبیعی میوه‌ها از پیامدهای عدم توجه به آثار مخرب کاربرد نامحدود این دسته از کودها است.
تغذیه صحیح گیاهان یکی از فاکتورهای اساسی در کیفیت محصول به‌شمار می‌آید و می‌تواند سوددهی یک محصول کشاورزی را تحت تأثیر قرار دهد، از طرفی تغذیه صحیح گیاهان تأثیر مستقیمی در سلامت انسان و دام دارد که بر همین اساس در جهت تولید محصولات ارگانیک و سالم نیاز به خاک مناسب، مبارزه بیولوژیک و تغذیه پاک است که تحقیقات ثابت کرده‌اند کودهای آلی بیولوژیک سهم بسزایی در تغذیه و تولید محصولات ارگانیک دارند و به‌دنبال ضرورت توسعه و دستیابی به تولید انبوه کودهای آلی‌بیولوژیک تولید ورمی کمپوست به‌عنوان گزینه برتر می‌تواند تمام نیازهای گیاهان برای رشد، مقاومت، رنگ‌بندی، طعم، مزه و افزایش راندمان تولید را فراهم آورد.
ورمی‌کمپوست حاصل فعالیت بیولوژیک نوعی کرم خاکی با نام علمی Eisenia fotida است که با دارا بودن مواد هورمونی علاوه بر تسریع رشد و نمو گیاه، حفظ رطوبت خاک، تثبیت رنگ، طعم، بو و کیفیت گل‌ها، سبزی و میوه‌جات فاقد هرگونه آلودگی میکروبی است که مواد بیوشیمیایی آن مقاومت گیاهان را به بیماری‌ها افزایش می‌دهد.
بیش از دوهزار و 700 نوع کرم خاکی در طبیعت وجود دارد که این کرم‌ها با کاوش خاک و تغذیه عناصر موجود در خاک و آمیختن آن با آنزیم‌های موجود در بدن خود، خاک را تازه می‌کنند و قدرت باروری آن را افزایش می‌دهند همچنین به‌دلیل جابه‌جایی مداوم در خاک، با ایجاد سوراخ‌های زیاد، راه نفوذ اکسیژن به خاک را آسان می‌کنند این در حالی است که عبور آرام، مداوم و مکرر مواد اولیه از مسیر دستگاه گوارش کرم خاکی و آغشته کردن این مواد به انواع ترشحات سیستم گوارشی مانند ذرات کلسیم، آنزیم‌ها، مواد مخاطی و متابولیت‌های مختلف میکروارگانیسم‌های دستگاه گوارشی و بالاخره ایجاد شرایط مناسب برای سنتز اسیدهای هومیک در مجموع مخلوطی را تولید می‌کند که خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن با ماده اولیه کاملاً متفاوت بوده و از لحاظ کیفی با اسیدیته تنظیم شده و حاوی انواع ویتامین‌ها و هورمون‌های محرک رشد و سرشار از مواد هومیک و عناصر غذایی قابل جذب برای گیاهان است.
ورمی کمپوست در خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تأثیر بسزایی دارد، به‌طوری‌که این کود اصلاح‌کننده خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک بوده و علاوه بر وزن مخصوص کم، فاقد هرگونه بو، میکروارگانیسم‌های پاتوژن، باکتری‌های غیرهوازی، قارچ‌ها و علف‌های هرز است.
در ترکیب شیمیایی ورمی کمپوست مقدار قابل توجهی چربی یافت میشود که آن را تبدیل به یک کود کامل می‌کند و به همین دلیل در غنی‌سازی گیاه از نظر مواد غذایی و همچنین احتیاجات متابولیکی آن، بسیار مؤثر است، در حالی که به‌طور معمول این مواد در سایر کودهای استاندارد تجاری یافت نمی‌شوند.
بر اساس بررسی‌های دانشمندان ژاپنی که در سال 1978 منتشر شده است، زمانی که ورمی کمپوست با سایر کودها مخلوط شده و در زمین بکار رود، حلالیت مواد مغذی کود به تأخیر می‌افتد و مدت زمان پایداری آن افزایش می‌یابد که در این حالت، ورمی‌کمپوست با رها کردن تدریجی مواد مغذی خود در خاک در تداوم طولانی‌مدت فعالیت کود، سهم بسزایی دارد و همین ویژگی موجب میشود که در طول دوران کاشت و داشت گیاه، هیچ‌گونه نیازی به افزودن مجدد ورمی کمپوست به خاک نبوده و در این دوره فقط یکبار استفاده از کود در زمین کافی خواهد بود.
در صورت ترکیب ورمی کمپوست با کودهای دیگر، خواص فیزیکی و شیمیایی خاک همزمان با هم بهبود می‌یابد که این ترکیب در تشدید اثرهای مطلوب و عملکرد کود تأثیرگذار است.
ورمی‌کمپوست در اصلاح بافت فیزیکی خاک، نقش بسزایی دارد و موجب سبک شدن آن میشود. بنابراین ضریب حفظ رطوبت در خاک افزایش می‌یابد و آب به مقدار بیشتری در بافت خاک نگهداری میشود که در این حالت ورمی کمپوست موجب رها شدن تدریجی آب از خاک شده و از تبخیر سطحی یا نفوذ سریع آب به داخل عمق خاک (عمق دور از دسترس گیاه) جلوگیری می‌کند.
این کود در خاک زمین‌های کشاورزی، گلخانه‌های وسیع و کوچک، باغچه‌های خانگی و در هر زمینی که به‌عنوان بستر رشد گیاه و محصولی باشد به کار می‌رود و مواد غذایی ارزشمند را با سرعت بالایی به گیاهان می‌رساند. کود ورمی برای درختان میوه، انواع سبزیجات، بوته‌های میوه مانند بوته توت‌فرنگی و انواع گل‌ها، گیاهان دارویی و سایر محصولات استفاده میشود که به‌عنوان یک کود گیاهی در زمان آبیاری مواد معدنی را برای تغذیه گیاهان تصفیه می‌کند.
تأثیر استفاده از این کود گیاهی بر روی محصولات مختلف بسیار سریعتر از دیگر کودها قابل مشاهده است، به‌طوری‌که گیاهان به سرعت رشد کرده و دارای مقاومت بیشتری در برابر آفت‌ها و مواد مضر در خاک می‌شوند و باعث میشود آفت‌ها و بیماری‌های مضر، باغ‌ها و محصولات را از بین نبرند.
ورمی‌کمپوست محصولی، با ارزش برای کشت انواع محصولات به‌شمار می‌آید و در درجه اول برای پرورش گل و گیاهان زینتی و در کشتزارها برای اصلاح نژاد گیاهان مورد توجه قرار گرفته است و از آنجا که نقش اساسی این نوع کمپوست تحریک و تسریع رشد گیاهان از طریق مواد تحریک‌کننده رشد گیاه نظر اکسین و سیتوکسین بوده، بهترین تأثیر آن در رنگ‌آمیزی گل و بزرگ‌تر کردن آن است.
تولید سالانه 830 تن ورمی کمپوست در آذربایجان شرقی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی گفت: افزایش محصول با بهره‌گیری از ورمی کمپوست قابل پیش‌بینی است.
مسعود محمدیاندر گفت‌وگو با فارس با بیان اینکه در شرایطی که جمعیت کشورمان هر ساله بیش از یک میلیون نفر در حال افزایش بوده و تقاضا برای مواد غذایی به دلیل مزبور و هم چنین به دلیل توزیع ناعادلانه مواد غذایی و بهبود نسبی وضعیت اقتصادی که خود سبب افزایش مصرف سرانه می‌گردد، روبه فزونی است گفت: حفظ منابع تولیدکننده مواد غذایی از نظر کمی و کیفی به ویژه آب و خاک کشور وظیفه‌ای همگانی است.
وی با بیان اینکه اجرای موفقیت‌آمیز سیاست‌های برنامه اول توسعه اقتصادی کشور سبب اقتصادی‌تر شدن تولید کشاورزی و افزایش آن را فراهم کرد، ادامه داد: این سیاست‌ها کشاورزان کشور را به هر چه بیشتر افزودن فرآورده‌های خود تشویق کرد.
محمدیان با بیان اینکه متاسفانه در بعضی مناطق و واحدهای تولیدی یکی از روش‌های نادرست افزایش تولید، مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی بوده که تولید را در کوتاه مدت افزایش مقطعی می‌دهد، افزود: با ادامه این روند نه تنها درمیان مدت تولیدی اضافه نخواهد شد بلکه سبب اتلاف کودها و کاهش تولید و از بین بردن مواد آلی خاک میشود.
وی با بیان اینکه ضرورت دارد در اسرع وقت از کود دهی بی‌رویه شیمیایی برای بهینه مصرف کردن کود و حفظ خاک‌های استان جلوگیری به عمل آید افزود: برای برنامه پنجم توسعه اقتصادی مبنی بر افزایش مصرف کودهای بیولوژییک تا 30 درصد، باید به تولید کودهای آلی بیولوژیک توجه خاصی کرد.
محمدیان با بیان اینکه مواد زائد جامد در منازل ، شامل پسماندهای سبزی، میوه و برگ درختان را می توان در خارج از منزل با روش‌های علمی به کمپوست تبدیل کرد افزود: تبدیل ضایعات خانگی به کمپوست به وسیله برخی از کرم‌های خاکی روشی بسیار کارآمد در تولید کمپوست در آپارتمان‌هاست.
وی بابیان اینکه تولید ورمی کمپوست، فناوری استفاده از انواع خاصی از کرم‌های خاکی است که به دلیل داشتن توان رشد و تکثیر بسیار سریع و قابل توجه برای مصرف انواع مواد آلی زائد، این مواد اغلب مزاحم و آلوده کننده محیط را به یک کود آلی وبا کیفیت ممتاز تبدیل می‌کنند ادامه داد: استفاده بهینه از ضایعات آلی زباله‌های شهری، حفظ محیط زیست، تولید کودی با کیفیت بالا جهت مصارف گیاهان، اصلاح بافت فیزیکی خاک، وزن مخصوص کم، بالا بردن ضریب حفظ رطوبت درخاک، بدون بو و عاری از آلودگی و کاهش حجم زباله تا حدود 70 درصد از مزایای استفاده از کود ورمی کمپوست است.
رئیس سازمان جهادکشاورزی استان با بیان اینکه هم اکنون درآذربایجان‌شرقی با همکاری سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی، تولید این کود در چندین منطقه همچون شهرستان بستان آباد، باسمنج، صوفیان، بخش گوگان، شهر جدید بناب مرند، شبستر، مراغه و بناب با ظرفیت تولید 830 تن در سال صورت می‌گیرد افزود: علاوه بر این کارگاه‌ها، کارگاه‌های جدیدی نیز با همکاری کارشناسان این سازمان در مرحله احداث است.
وی بر ترویج و مصرف تولید کود ورمی کمپوست برای تولید محصول سالم و حفظ محیط زیست و کشاورزی پایدار تاکید کرد و گفت: آموزش تولید کود ورمی‌کمپوست به کشاورزان، فرهنگ‌سازی تفکیک زباله و تولید کود ورمی‌کمپوست از مدارس ابتدایی استان، اختصاص یارانه‌های کودهای شیمیایی به کود ورمی‌کمپوست و استفاده در مزارع نمونه و نمایشی و الگویی از برنامه‌های در دست اقدام این سازمان برای جایگزینی ورمی کمپوست بجای کودهای شیمیایی می باشد.
وِرمی کمپوست تاثیرگذار در اجرای موفق کشاورزی ارگانیک
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی گفت: مصرف کودهای حیوانی نظیر کمپوست، وِرمی کمپوست و کودهای مرغی در حد مورد نیاز و با کیفیت مطلوب از عوامل موفقیت در اجرای کشاورزی ارگانیک خواهد بود.
سعید سلیمانی افزود: آبیاری در کشاورزی ارگانیک نباید موجب فرسایش و آبشویی عناصر غذایی شود.
وی با بیان اینکه خصوصیات شیمیایی آب از نظر املاح در کشاورزی ارگانیک تاثیرگذار است، مناسبترین شیوه آبیاری در کشاورزی را سیستم ارگانیک عنوان کرد و ادامه داد: کارشناسان آبیاری تحت فشار را مناسبترین شیوه آبیاری در این سیستم کشاورزی می‌دانند.
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی یادآور شد: آبیاری به موقع و مناسب با در نظر گرفتن کیفیت مطلوب آب از اساسی‌ترین راهکارهای اصول تغذیه در کشاورزی ارگانیک است.
سلیمانی ضمن بیان فواید کود سبز تاکید کرد: استفاده از کود سبز و برگرداندن بقایای گیاهی به خاک را باید از عوامل تاثیرگذار در اجرای موفق کشاورزی ارگانیک بدانیم.
صادر شدن 125 مجوز برای تولید ورمی کمپوست در آذربایجان‌شرقی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در گفتگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: کارشناسان ورمی کمپوست را تاثیرگذار در اقتصادی‌تر شدن تولید و توسعه اقتصادی کشور می‌دانند.
ایوب ایرانی‌فام گفت: 125 مجوز برای تولید ورمی‌کمپوست در استا صادر شده است.
وی افزود: ورمی کمپوست در خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تأثیر بسزایی داشته و اصلاح‌کننده خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک بوده و علاوه بر وزن مخصوص کم، فاقد هرگونه بو، میکروارگانیسم‌های پاتوژن، باکتری‌های غیرهوازی، قارچ‌ها و علف‌های هرز است.
ایرانی‌فام تشریح کرد: ورمی کمپوست یک کود صد در صد آلی است که به صورت مستقیم جذب ریشه گیاهان میشود، این نوع کمپوست، غنی‌ترین محیط برای حیات موجودات ذره‌بینی خاک بوده، ولی با وجود این، بدون بو و عاری از آلودگی است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌شرقی ضمن بازگو کردن نشانه‌های استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی گفت: تشدید آلودگی آب و خاک، تخریب ساختمان خاک، شور و سِفت شدن خاک، بر هم خوردن تعادل عناصر غذایی خاک، ایجاد محصولات غذایی بی‌کیفیت و آلوده و صرف هزینه‌های گزاف تولید محصولات غذایی و کشاورزی را از نتایج استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی است.
وی اظهار کرد: پیشرفت مراحل رشد برای هر گیاه در مناطق آب و هوایی مختلف یکسان نیست و واکنش گیاهان به سامانه کود ورمی‌کمپوست نیز متغیر خواهد بود.
ایرانی فام تاکید کرد: گیاهانی که در شرایط مطلوب آب و هوایی و تغذیه‌ای مناسب رشد می‌کنند، عکس‌العمل کندتری نسبت به افزایش میزان کود و دیگر افزودنی‌های شیمیایی به بستر خاک نشان می‌دهند. در حالی که گیاهانی که در شرایط غیر مطلوب آب و هوایی و تغذیه‌ای نامناسب رشد و پرورش پیدا می‌کنند، عکس‌العمل سریعتر و مطلوبتری در افزودن کود ورمی به خاکشان نشان می‌دهند.
فعال شدن 50 درصد از دریافت کنندگان مجوز تولید ورمی کمپوست
مدیر دفترمحیط زیست و توسعه پایدار سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی به خبرنگار فارس گفت: 50 درصد از دریافت کنندگان مجوز تولید ورمی کمپوست فعال شده‌اند.
احمد بایبوردی افزود: مرند، بناب، شبستر، سراب و میانه از شهرستان‌های تولیدکننده این کود آلی در استان هستند.
وی یادآور شد: فقط یکبار استفاده از این کود در یک دوره کشت کافی است.
بایبوردی ادامه داد: این کود در سبزینگی گل و بزرگ‌تر کردن گل و گیاهان زینتی مؤثر بوده و تمام عناصر غذایی موجود در ورمی‌کمپوست به آسانی توسط گیاه جذب می‌شوند.
وی با بیان اینکه این کود در تشدید عطر و اسانس گیاهان و گل‌های معطر مؤثر است، ادامه داد: ورمی کمپوست عناصر سنگین موجود در خاک را تثبیت کرده و مانع از جذب بیش از حد آنها توسط گیاه میشود و در ضمن جوانه‌زنی بذر را تحریک کرده، ریشه‌زایی قلمه‌ها را تشدید و عملکرد کمی و کیفی گیاه را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
بایبوردی تشریح کرد: گیاهانی که از کود ورمی‌کمپوست تغذیه می‌کنند دارای ظاهری بلندتر و رشد سریعتر هستند.
وی گفت: کود ورمی به عنوان یکی از اجزاء مغذی گیاهان در باغبانی و گل کاری تاثیر مستقیمی در خواص فیزیکی و شیمیایی و رشد و نمو گیاهان دارد.
مدیر دفتر محیط زیست و توسعه پایدار سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با اشاره‌ای به ارزشمندترین ویژگی این کود اظهار داشت: ارزشمندترین ویژگی ورمی کمپوست در عملکرد آنزیم‌ها، میکروارگانیسم‌ها و هورمون‌های مختلف موجود در آن است.
وی از نشانه‌های کیفیت ورمی کمپوست گفت و یادآور شد: کیفیت ورمی‌کمپوست به نوع غذا (محیط کشت) یا مواد زائد آلی که کرم‌ها از آن تغذیه کرده‌اند، بستگی دارد. برای مثال کرم‌ها می‌توانند مواد آلی با سلولز زیاد مانند خاک اره را هضم کرده و یک مادة اصلاح‌کننده خاک با کیفیت پائین تولید نمایند، برعکس کرم‌ها قادرند با مواد غنی از ازت و فقیر از سلولز ورمی‌کمپوست با کیفیت عالی تولید کنند.
بایبوردی تاکید کرد: بهره‌گیری از ورمی کمپوست افزون بر تثبیت مواد زاید جامد، فضولات حیوانی و لجن فاضلاب، نتایج مفید دیگری نظیر جداسازی مواد زاید غیرآلی، نداشتن شیرابه، نداشتن بوی زباله و کاهش حجم آن تا حدود 80 درصد را نیز به دنبال دارد.
90 درصد پسماندها قابل تفکیک و بازیافت هستند
سهم سرانه تولید پسماند هر نفر در کشور 700 گرم در روز است که به بخشی از آن به‌دلیل دارا بودن شرایط خاص که قابل تجزیه و مفید است، مواد آلی گفته میشود و از آنجا که 60 درصد پسماندهای شهری را مواد آلی تشکیل می‌دهد توجه به این موضوع برای مدیران شهری از اهمیت ویژه اقتصادی و زیست محیطی برخوردار است.
در ایران مدیریت پسماندهای شهری به عهده شهرداری‌ها، محیط زیست و مراکز بهداشت است که در بین آنها شهرداری‌ها متولی امر کنترل، جمع‌آوری، حمل و نقل، پالایش و دفع مهندسی بهداشتی پسماندها هستند و از طرفی کمبود زمین، امکانات، ماشین‌آلات مکانیزه حمل و نقل و هزینه‌های بسیار بالا برای فرآیند و دفع پسماندها موجب مشکلات فراوان زیست محیطی و بهداشتی برای بیشتر شهرها شده، به‌طوری‌که شهروندان شاهد مشکلات ناشی از آن هستند.
صرف‌نظر از اینکه امروزه راحت‌ترین روش برای رهایی از این پسماندها دور انداختن است، اما تحقیقات انجام شده بیانگر آن است که 90 درصد این پسماندها قابل تفکیک و بازیافت هستند. یعنی 60 درصد از این پسماندها را مواد آلی تجزیه شونده و نزدیک به 30 درصد مواد زائد جامد مثل شیشه، پلاستیک، کاغذ و فلزات تشکیل می‌دهند و تنها 10 درصد از آن مواد زائد دورانداختنی یا زباله است.
با این احتساب برنامه‌ریزی، کنترل، جداسازی و ساماندهی مواد آلی از مبدا بسیار حائز اهمیت بوده و در صورت تحقق یافتن آن که امری اجتناب‌ناپذیر است تقریباً بیشتر مشکلات مربوط به مدیریت پسماندها مرتفع میشود و در این صورت نیاز به صرف هزینه‌های بسیار گزاف حمل و نقل، احداث کارخانه‌های مخلوط کمپوست زباله و اشغال اراضی برای دفن نیست.
می‌توان این مواد آلی سودمند را با راحت‌ترین روش کنترل و پس از فرآوری به‌عنوان یک کود آلی بیولوژیک بسیار غنی در صنعت کشاورزی با اطمینان کامل استفاده کرد.
بدون شک مخلوط مواد آلی از مبدأ با سایر مواد زائد و زباله موجب ترکیب فیزیکی و شیمیایی بین اجزاء تشکیل‌دهنده آنها شده و برای جداسازی آن در کارخانه‌های کمپوست علاوه بر مشکلات بهداشتی فراوان و صرف هزینه‌های بسیار بالا برای جداسازی، پالایش و فرآوری ممکن است کود تولیدشده از استاندارد و کیفیت خوبی برخوردار نباشد و یا تولیدکنندگان آن مجبورند با قیمتی پایین‌تر از هزینه‌های تولید، به فروش برسانند بنابراین در این میان موجودی به نام کرم خاکی یا کرم زباله‌خوار باز هم به کمک بشر آمده و می‌توان این موجود ارزشمند را جهت تبدیل پسماندهای گیاهی و آشپزخانه به‌عنوان یک روش بسیار سودمند مورد استفاده قرار داد.
چنانچه این کرم را در یک ظرف مخصوص در کنار حیاط منزل قرار گیرد با اطمینان می‌توان پسماندهای آشپزخانه از قبیل سبزیجات، میوه، تفاله چای و قهوه، پوست تخم‌مرغ، برگ و ساقه گیاهان را به درون آن ریخته و پس از گذشت مدت‌زمان کوتاهی شاهد دفع فضولات این کرم بود که ورمی کمپوست نامیده میشود.
امروزه استفاده از کرم خاکی در صنایع مختلف مورد توجه بیشتر کشورهای پیشرفته مثل، آمریکا، کانادا و اروپا قرار گرفته و مردم برخی از شهرها با داشتن یک راکتور کوچک خانگی علاوه بر کنترل پسماند خود، کود مورد نیاز خانه خود را تأمین می‌کنند.
فارس